Gagat - czarny węgiel w produkcji biżuterii
Gagat (ang. jet - czytaj: dżet) jest jedną z najcenniejszych odmian węgla stosowaną w jubilerstwie. Jest to odmiana węgla brunatnego o zbitej, jednorodnej budowie, która daje się łatwo obrabiać i polerować. Nazwa minerału pochodzi od rzymskiej nazwy miasta i rzeki Gagas w starożytnej Licji (Likji) w Azji Mniejszej (dzisiejsza Turcja), gdzie po raz pierwszy znaleziono gagat (grecka nazwa:lithos gagates czyli "kamień z Gagas", a z francuska "jajet"). Gagat zawiera w sobie różne domieszki takie jak: żelazo, siarka, chlor, glin, miedź, nikiel, potas, sód. Jest lekki, kruchy, miękki. Ma barwę czarną i wykazuje wyraźną podzielność, zgodną z pierwotną orientacja słojów drewna. Gagat jest łatwopalny, przy spalaniu wydziela charakterystyczny zapach. Podobnie jak bursztyn wykazuje właściwości elektrostatyczne, dlatego często mylnie nazywa się go „czarnym bursztynem”.
Gagat powstał w środowisku wodnym, bez dostępu tlenu z uwęglenia drzew z rodziny araukarii, które powszechnie rosły w Europie przed 180 milionami lat (w jurze). Ostatecznie ukształtował się pod ciśnieniem warstw skalnych. W postaci niewielkich węglistych wkładek występuje w skałach osadowych. Występuje w Wielkiej Brytanii w hrabstwie Yorkshire, w okolicach Whitby. Gagat z tych okolic jest najbardziej ceniony i wedle odkryć archeologicznych - był używany jako ozdoba od ponad 15 tysięcy lat. W Średniowieczu, w Europie był wykorzystywany do produkcji różańców i krucyfiksów, szkatuł i biżuterii żałobnej. W Polsce, po klęsce powstania styczniowego kobiety nosiły czarną biżuterię - jako symbol utraconej ojczyzny.
Występuje też w USA w Wayne w Utah, we Francji Sainte-Colombesur-l’Hers w Aude, w Niemczech, Kanadzie, Turcji, Indiach, Chinach, Portugalii oraz Gruzji w regionie Tkibuli. W Polsce w rezerwacie przyrody Gagaty Sołtykowskie, spotykany w osadach jurajskich koło Odrowąża i Opoczna i w rejonie świętokrzyskim między Ostrowcem Świętokrzyskim, a Skarżyskiem-Kamienną.
